Η επανάσταση του συναισθήματος

ΤΙΠΟΤΑ ΠΙΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΣΗΜΕΡΑ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΤΗ ΖΩΗ ΜΟΥ. Αν… ή αν… Ναι, αλλά ένα «αν» αντιπροσωπεύει πάντα κάτι που δεν έχει συμβεί∙ κι αφού δεν έχει συμβεί, ποιο το όφελος να φανταζόμαστε τι θα γινόταν αν είχε συμβεί;

Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΨΥΧΗ ή έναν άνθρωπο είναι να διαθέτει διάνοια και ηθική εξίσου ισχυρές. Για να είναι κάποιος αναμφισβήτητα και «απόλυτα» ηθικός, πρέπει να είναι και λιγάκι ανόητος. Για να είναι απόλυτα διανοούμενος, πρέπει να είναι και λιγάκι ανήθικος. Δεν ξέρω ποιο παιχνίδι της Μοίρας ή ποια ειρωνεία της Τύχης δεν επιτρέπει στον άνθρωπο αυτόν τον δυϊσμό σε υψηλό επίπεδο. Προς μεγάλη μου δυστυχία, κάτι τέτοιο συμβαίνει στην περίπτωσή μου.

ΔΙΑΘΕΤΟΝΤΑΣ ΛΟΙΠΟΝ ΔΥΟ ΑΡΕΤΕΣ, δεν κατόρθωσα ποτέ μου να γίνω τίποτα. Αυτό που με έφθειρε στη ζωή δεν είναι ότι διέθετα υπερβολικά ανεπτυγμένο ένα προσόν, αλλά δύο.

ΤΟ ΚΑΚΟ ΔΕΝ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΟΝ ΑΤΟΜΙΚΙΣΜΟ ΜΑΣ, αλλά στον τύπο του ατομικισμού που μας χαρακτηρίζει, ο οποίος είναι στατικός αντί να είναι δυναμικός. Στα μάτια μας, η αξία μας εξαρτάται απ’ αυτό που σκεφτόμαστε, κι όχι από αυτό που πράττουμε. Ξεχνάμε πως αυτό που δεν κάναμε δεν το βιώσαμε∙ πως η πρωταρχική λειτουργία της ζωής είναι η δράση, όπως το πρωταρχικό χαρακτηριστικό των πραγμάτων είναι η κίνηση.

ΠΡΟΣΔΙΔΟΥΜΕ ΣΗΜΑΣΙΑ ΣΤΙΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΣ απλώς και μόνο επειδή είναι δικές μας. Θεωρούμε εαυτούς όχι, όπως έλεγε εκείνος ο Έλληνας, «μέτρον πάντων», αλλά κανόνα ή μονάδα μέτρησης των πάντων∙ κι έτσι δημιουργήσαμε ανάμεσά μας όχι απλώς μια ερμηνεία, αλλά μια κριτική του σύμπαντος (ενώ, εφόσον δεν το γνωρίζουμε, δεν είμαστε ικανοί να το κρίνουμε) και βλέπουμε τα πιο αδύναμα και πιο διαταραγμένα πνεύματα ανάμεσά μας να ανάγουν αυτήν την κριτική σε ερμηνεία που επιβάλλεται σαν παραίσθηση, και όχι μέσω συλλογισμού, αλλά διά μιας απλούστατης επαγωγής. Πρόκειται για μια καθαρή περίπτωση παραίσθησης, δηλαδή για μια ψευδαίσθηση που γεννήθηκε από την εσφαλμένη κατανόηση ενός γεγονότος.

ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΚΑΤΑΦΕΡΑ ΝΑ ΠΙΣΤΕΨΩ ΟΤΙ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ κανείς, είτε εγώ ο ίδιος είτε οποιοσδήποτε άλλος, να έχει τη βεβαιότητα ότι θα φέρει κάποια ανακούφιση, πραγματική ή βαθιά, στις δυστυχίες του ανθρώπου, κι ακόμη λιγότερο να τις γιατρέψει. Ούτε κατάφερα, όμως, να πάψω να το σκέφτομαι.

Η ΠΑΡΑΜΙΚΡΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΓΩΝΙΑ -ή και μόνο το να τη φανταστώ- πάντα μου δημιουργούσε άγχος, κι ακόμη με αναστάτωνε, μου απαγόρευε να συγκεντρωθώ και ν’ αφιερωθώ στο «εγώ» μου. Η πεποίθηση ότι κάθε θεραπευτική της ψυχής είναι εντελώς ανώφελη θα έπρεπε, αντίθετα, να με υψώσει μέχρι τις κορυφές της αδιαφορίας, όπου οι γήινες ανησυχίες θα κρύβονταν πίσω από το νεφελώδες πέπλο αυτής της πεποίθησης. Παρ’ όλα αυτά, όσο δυνατή και να είναι η σκέψη, είναι εντελώς ανίσχυρη απέναντι στην επανάσταση του συναισθήματος. Είναι αδύνατον να μην αισθανόμαστε, όπως είναι αδύνατον να μην περπατάμε.

Η ΕΛΛΕΙΨΗ ΟΡΜΗΣ ΜΕΣΑ ΜΟΥ ήταν πάντα, σε τελική ανάλυση, η πηγή και η αιτία όλων των δεινών μου -το να μην μπορώ να θελήσω πριν σκεφτώ, το να μην μπορώ να αφοσιωθώ, το να μην μπορώ να πάρω μιαν απόφαση με τον μόνο τρόπο που αποφασίζουν οι άνθρωποι: με την αποφασιστικότητα, κι όχι με το μυαλό- όπως ο γάιδαρος του Μπυριντάν που πεθαίνει πάνω στη μαθηματική διχοτόμο που χωρίζει το νερό από τη συγκίνηση και το άχυρο από την προσπάθεια, ενώ, αν δεν το σκεφτόταν, ίσως και να πέθαινε, αλλά δεν θα πέθαινε ούτε από πείνα, ούτε από δίψα.

– Φερνάντο Πεσσόα – Η αγωγή του στωικού, εκδόσεις Ροές.
Μετάφραση: Βασίλης Πουλάκος.

λίγο Φερνάντο..

Δεν υπάρχουν νόρμες. Όλοι οι άνθρωποι είναι εξαιρέσεις ενός κανόνα που δεν υπάρχει.
– Fernando Pessoa

Βρίσκομαι σε μια απ’ τις μέρες εκείνες όπου ποτέ δεν είχα μέλλον. Δεν υπάρχει παρά μόνο ένα ασάλευτο παρόν περιφραγμένο από ένα τείχος αγωνίας.
– Fernando Pessoa

Έχουμε όλοι δυο ζωές:
Την αληθινή, αυτήν που ονειρευόμαστε στα
παιδικάτα μας,
Και που εξακολουθούμε να ονειρευόμαστε,
ως ενήλικες, πνιγμένη στην ομίχλη.
Την ψεύτικη, αυτήν που μοιραζόμαστε με τους
άλλους,
Την πρακτική ζωή, την ωφέλιμη ζωή,
Αυτή που στο τέρμα της είναι το φέρετρο.
– Fernando Pessoa

Ο κόσμος δεν είναι αληθινός, είναι όμως πραγματικός.
– Fernando Pessoa

Ο θάνατος είναι η στροφή του δρόμου,
Το να πεθαίνεις σημαίνει απλώς ότι παύουν να σε βλέπουν.
– Fernando Pessoa

Η συνείδηση της ασημαντότητάς μας είναι το αποκορύφωμα της γνώσης μας για τη ζωή.
– Fernando Pessoa

[ το παρελθόν δεν το έχω πια ]

Ζω πάντα στο παρόν. Το μέλλον δεν το γνωρίζω. Το παρελθόν
δεν το έχω πια. Το ένα με βαραίνει σαν τη δυνατότητα για όλα,
και το άλλο σαν την πραγματικότητα του τίποτα.
Δεν έχω ούτε ελπίδες ούτε νοσταλγίες.

Γνωρίζοντας τι ήταν η ζωή μου μέχρι σήμερα – τόσες φορές και τόσο
έντονα αντίθετη προς τις επιθυμίες μου – δεν μπορώ να προβλέψω
για την αυριανή ζωή μου, παρά ότι θα είναι ακριβώς αυτό που δεν μπορώ να προβλέψω, αυτό που δεν επιθυμώ, αυτό που θα μου επιβληθεί
εκ των έξω, μέχρι και με τη μεσολάβηση της ίδιας μου της βούλησης.

Δεν υπάρχει τίποτε στο παρελθόν μου που να φέρνω ξανά
στη μνήμη μου με τη μάταιη επιθυμία να επαναληφθεί.
Δεν ήμουν ποτέ τίποτε παραπάνω από τα ίχνη και το ομοίωμα του εαυτού μου.
Το παρελθόν μου είναι ό,τι ακριβώς δεν κατόρθωσα να γίνω.
Ούτε οι αισθήσεις των περασμένων στιγμών δεν ξυπνούν
τη νοσταλγία μου: η αίσθηση κατέχει τη συγκεκριμένη στιγμή
όταν αυτή περάσει, γυρίζει η σελίδα κι η ιστορία συνεχίζει,
όχι όμως και το κείμενο.

Σκοτεινή και φευγαλέα σκιά ενός δέντρου της πόλης, ήχος ελαφρύς
του νερού που στάζει στη θλιμμένη λιμνούλα, κανονικότητα
του γρασιδιού – κήπος δημόσιος σ’ ένα δειλινό διστακτικό-,
εσείς είστε αυτή τη στιγμή το σύμπαν ολόκληρο για μένα, γιατί
είστε το πλήρες περιεχόμενο της συνειδητής μου αίσθησης.
Δεν ζητώ τίποτα παραπάνω από τη ζωή από το να νιώθω να χάνεται,
αυτά τα απρόβλεπτα βράδια, ανάμεσα στα άγνωστα παιδιά που
παίζουν στους κήπους αυτούς, οι οποίοι οροθετούνται
από τη μελαγχολία των δρόμων που τους περιβάλλουν,
κάτω από τα ψηλά κλαριά των δέντρων και το γέρικο ουρανό
όπου τ’ αστέρια ξαναρχίζουν.

– Fernando Pessoa (μτφ: Άννυ Σπυράκου)

Όλοι εμείς οι ζωντανοί ξοδεύουμε

Μια ωδή για τη ζωή που ζούμε…

Μία ζωή, στο να τη ζούμε,
Μια άλλη, στο να την σκεφτόμαστε.

Και η μόνη ζωή που έχουμε
Μοιράζεται ανάμεσα

Στην αληθινή και την ψεύτικη.

Αλλά ποια είναι η αληθινή
Και ποια είναι η ψεύτικη

Κανένας δεν μπορεί να εξηγήσει.
Και καθώς συνεχίζουμε ζώντας

Η ζωή που σπαταλάμε είναι αυτή
Που είναι καταδικασμένη σε σκέψη.

 

Φερνάντο Πεσσόα

Λίγα λόγια από τον Φερνάντο Πεσσόα

Tudo vale a pena
Se a alma não é pequena.
Everything is worthwhile
        if the soul is not small.

 Poem “Mar Português”, Verses 7-.

Considero a vida uma estalagem onde tenho que me demorar até que chegue a diligência do abismo. Não sei onde ela me levará, porque não sei nada.
I think of life as an inn where I have to stay until the abyss coach arrives. I don’t know where it will take me, for I know nothing.

    A Factless Autobiography, Richard Zenith Edition, Lisbon, 2006, p. 40

Um tédio que inclui a antecipação só de mais tédio; a pena, já, de amanhã ter pena de ter tido pena hoje.
A tedium that includes only the anticipation of more tedium; the regret, now, of tomorrow regretting having regretted today.

    Ibid., p. 50

Creio que dizer uma coisa é conservar-lhe a virtude e tirar-lhe o terror.
I believe that saying a thing is to keep its virtues and take away its terror.

    Ibid., p. 55

Porque eu sou do tamanho do que vejo
e não do tamanho da minha altura.
For I am the size of what I see
        not my height’s size.

Attributed to the Caeiro alter ego, in A Factless Autobiography, Richard Zenith Edition, Lisbon, 2006, p. 71

Levo comigo a consciência da derrota como um pendão de vitória.
I take with me the conscience of defeat as a victory banner.

    Ibid., p. 79

Nunca pretendi ser senão um sonhador.
I never meant to be but a dreamer.

        Ibid.

Ah, não há saudades mais dolorosas do que as das coisas que nunca foram!
There’s no regret more painful than the regret of things that never were!

        Ibid., p. 111

Nunca amamos niguém. Amamos, tão-somente, a ideia que fazemos de alguém. É a um conceito nosso — em suma, é a nós mesmos — que amamos.
We never love someone. We just love the idea we have of someone. It’s a concept of ours – summing up, ourselves – that we love.

    Ibid., p. 125

Há muito tempo que não sou eu.
It’s been a long time since I’ve been me.

    Ibid., p. 143

Que seria do mundo se fôssemos humanos?
What would happen to the world if we were human?

    Ibid., p. 259

Dispenso-a de comparecer na minha ideia de si.
  I exempt you of being present in my idea of you.

    Ibid., p. 290

Ποίηση του Φερνάντο Πεσσόα

Dreamed pleasure is pleasure, albeit in a dream.
What we suppose of ourselves we become,
If with a focused mind
We persist in believing it.
So do not censure my way of thinking
About things, beings, and fate.
For myself I create as much
As I create for myself.
Outside me, indifferent to what I think,
Fate is fulfilled. But I fulfill myself
Within the small ambit
Of what is given to me as mine.

Fernado Pessoa (heteronym Ricardo Reis)

Ποίηση του Φερνάντο Πεσσόα

Since we do nothing in this confused world

           That lasts or that, lasting, is of any worth,

           And even what’s useful for us we lose

                      So soon, with our own lives,

           Let us prefer the pleasure of the moment

           To an absurd concern with the future,

           Whose only certainty is the harm we suffer now

                      To pay for its prosperity.

           Tomorrow doesn’t exist. This moment

           Alone is mine, and I am only who

           Exists in this instant, which might be the last

                      Of the self I pretend to be.

 

Fernado Pessoa (heteronym Ricardo Reis)

Ποίηση του Φερνάντο Πεσσόα

           Calm because I’m unknown,
           And myself because I’m calm,
                      I want to fill my days
                      with wanting nothing from them.
           For those whom wealth touches,
           Gold irritates the skin.
           For those on whom fame blows,
           Life fogs over.
           On those for whom happiness
           Is their sun, night will fall.
           But those who hope for nothing
           Are glad for whatever comes.

Fernado Pessoa (heteronym Ricardo Reis)

Λίγα λόγια από τον Φερνάντο Πεσσόα

Não sou nada.
Nunca serei nada.
Não posso querer ser nada.
À parte isso, tenho em mim todos os sonhos do mundo.

I am nothing.
        I shall never be anything.
        I cannot even wish to be anything.
        Apart from this, I have within me all the dreams of the world.

    (heteronym: Álvaro de Campos), in Tabacaria, January 15, 1928

A essência do universo é a contradição.
Contradiction is the essence of the universe.

        “A Nova Poesia Portuguesa no Seu Aspecto Psicológico”, published in A Águia, Porto, September 1912

Sê plural como o universo!
Be plural, like the universe!

Páginas Íntimas e de Auto Interpretação (published posthumously, 1966)

Claro em pensar, e claro no sentir,
e claro no querer
Clear in thinking, and clear in feeling,
        and clear in wanting

Poem “D. Pedro”, verses 1-2

Sem a loucura que é o homem

Mais que a besta sadia,

Cadáver adiado que procria?
Without madness what is man
more than the healthy beast,
corpse adjourned that procreates?

Poem “D. Sebastião”, verses 8-10

Φερνάντο Πεσσόα Άνευ τίτλου [11.08.1934]

Έβγαλα τη μάσκα και στον καθρέφτη κοιτάχτηκα,
Είδα το παιδί που ήμουν εδώ και πολύ καιρό…
Δεν είχε καθόλου αλλάξει.

Αυτό είναι το πλεονέκτημα
Του να ξέρεις τη μάσκα να βγάζεις.
Είμαστε πάντα παιδιά,
Το παρελθόν, που ήταν το παιδί αυτό.

Έβαλα τη μάσκα, την ξανάβγαλα πάλι.
Είναι καλύτερα έτσι
Έτσι, χωρίς τη μάσκα·
Γυρίζω πίσω στην προσωπικότητά μου,
Όπως στης γραμμής το τέλος.